نخستین اصل و مهم ترین اصلِ حاكم بر سیره نبوى، خردورزى و هماهنگىِ اخلاق و رفتار و سبك زندگى پیامبر(ص) با موازین فطرى ، عقلى و علمى است .

این اصل ، در واقع، مبدأ و ریشه سایر اصول سیره پیامبر خدا(ص) است؛ زیرا همه آنها با تأمّل ، به این اصل اساسى باز مى گردند. از پیامبر(ص) نقل شده كه فرمود :

سَیِّدُ الأَعمالِ فِى الدّارَینِ العَقلُ .[۱]

سَرور كارها در دو سراى ، خردورزى است .

این سخن، بدان معناست كه هیچ كارى به اندازه تعقّل و خردورزى، ارزشمند نیست؛ بلكه خردورزى است كه میزان ارزش هر كارى را تعیین مى كند و به همین جهت، پاداش روز جزا به اندازه نقش عقل (خِرَد) در انجام اعمال است . در حدیثى از امام صادق علیه السلام است كه فرمود :

إنَّ الثَّوابَ عَلى قَدرِ العَقلِ .[۲]

پاداش، به اندازه خِرَد است .